گزارش تازه بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان (سیگار) نشان می‌دهد که آمریکا در تلاشش برای ایجاد ظرفیت برای استخراج از معادن ناکام مانده است. گزارش ۵۹ صفحه‌ای سیگار که در هفته نخست ماه ژانویه به کنگره آمریکا ارائه شد، از هزینه سنگین ولی بیهوده آمریکا برای استخراج از معادن مهم افغانستان و خودکفایی اقتصادی این کشور، خبر داد. در گزارش سیگار آمده است که آمریکا حدود یک میلیارد دلار را برای تامین مالی پژوهش‌های مهم در مورد مواد معدنی و اکتشاف آن‌ها، اصلاحات نظارتی و توسعه ظرفیت برای دولت سابق افغانستان هزینه کرد.
به گزارش سیگار، تلاش‌های ایالات متحده در صنعت استخراج افغانستان یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها را برای دولت افغانستان برای ایجاد درآمد حق‌الامتیاز، رشد اقتصاد و ایجاد اشتغال معنی‌دار فراهم کرد. اما به‌دلیل فساد بی‌رویه، استخراج غیرقانونی و دست داشتن جنگ‌طلبان بزرگ در این استخراج‌ها و مهم‌تر از همه شکل نگرفتن یک ظرفیت بومی برای معادن افغانستان، تلاش‌های آمریکا ناکام ماند و افغانستان نتوانست از امتیازهای فراوان معادن خود استفاده لازم را بکند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
یکی از دلایل اصلی ناکامی آمریکا و دولت سابق افغانستان برای ایجاد ظرفیت‌سازی برای استخراج معادن، نفوذ جنگ‌طلبان، چهره‌های متنفذ محلی و حتی نظامیان عضو دولت، در روند استخراج معادن بوده است. تقریبا بیشتر معادن آماده استخراج یا در حال استخراج را همین افراد کنترل می‌کردند. با اینکه دولت از برخی از معادن سهم خود را به دست می‌آورد، اما این سهم در معاملات داخلی پرفساد گم می‌شد. به همین دلیل، به گزارش سیگار، دولت افغانستان در زمینه استخراج از معادن خود، دست‌کم ۳۰۰ میلیون دلار هم ضرر کرده است.
استخراج معادن افغانستان، غیر از اینکه هیچ سودی برای دولت افغانستان نداشت، باعث افزایش بی‌ثباتی هم شد. زیرا اکثر کسانی که مسئولیت استخراج از معادن را بر عهده داشتند، به شورشیان حق می‌دادند و پولی که به دست شورشیان می‌رسید، صرف خرید جنگ‌افزار می‌شد. درآمد طالبان از معادن افغانستان در زمان حکومت‌های قبلی، دومین منبع درآمد این گروه پس از تجارت مواد مخدر بود.
در سال ۲۰۱۶، گزارش موسسه بین‌المللی گلوبل وتنس نشان داده بود که درآمد طالبان تنها از یک معدن سنگ لاجورد در بدخشان معادل تمامی درآمد دولت افغانستان از همه معادن در این کشور بوده است. به‌طور کلی، طالبان سالانه بیش از ۲۰ میلیون دلار از طریق باج‌گیری از معادن افغانستان درآمد داشتند. از سوی دیگر، حضور جنگ‌طلبان و حتی اعضای دولت در پشت پرده استخراج معادن، باعث می‌شد تا آن‌ها با معامله‌گری در سطوح بالای دولت، سهم کمتری به دولت بپردازند. به طور مثال، بیشتر وکلای پارلمان افغانستان، معادن افغانستان را قبضه کرده بودند. زلمی مجددی یکی از اعضای مجلس نمایندگان معدن بزرگ لاجورد در بدخشان را تحت کنترل خود داشت. او نیروی مسلح غیرقانونی در منطقه ایجاد کرده بود و هیچ‌کس توان نظارت بر او را نداشت. زلمی مجددی حتی یکی از اعضای خانواده خود را موظف به ایجاد گروه شورشی کرد. به این طریق، اگرچه شورشیان منطقه نام طالب را با خود یدک می‌کشیدند، عملا درگیر چپاول معادن بودند.
ناتوانی در نظارت بر نحوه استخراج از معادن، دلیل دیگری بود که آمریکا را برای ظرفیت‌سازی در این عرصه ناکام گذاشت. بیشتر معادن افغانستان از حوزه کنترل دولت خارج بود. اما آن معادنی هم که در مناطق تحت نفوذ دولت بودند، به‌دلیل رابطه استخراج‌کننده‌ها با طالبان، از نظارت به دور می‌ماندند. زیرا هیچ تیم نظارت‌کننده‌ای حاضر نبود جان خود را برای استخراج از معادن از دست بدهد.
دولت آمریکا بررسی معادن افغانستان را از سال ۲۰۰۴ آغاز کرد. پیش از آن و در زمان نفوذ روس‌ها در افغانستان، تیم‌های تحقیقاتی شوروی سابق، بررسی‌های ناتمامی را در مورد معادن افغانستان انجام داده بودند. با این حال، آمریکا با ابزارهای مدرن‌تر، به‌صورت گسترده در جست‌وجوی معادن مهم افغانستان بوده است. پس از بررسی‌های همه‌جانبه که تا سال ۲۰۰۹ ادامه یافت، آمریکا اعلام کرد که افغانستان دارای معادنی با ارزش بیش از یک تریلیون دلار است. هرچند، این آمار را وزارت معادن و نفت افغانستان رد کردند و مسئولان وزارت معادن در دولت‌های گذشته، ادعا کردند که معادن افغانستان حدود ۳ تریلیون دلار ارزش دارند.
دولت آمریکا برای آماده‌سازی استخراج معادن در افغانستان، دو برنامه مهم را به این بخش اختصاص داد. موسسه کمک‌های بین‌المللی آمریکا (USAID) و همچنان برنامه کارگروه عملیات نجات و ثبات (TFBSO) در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴، تقریبا معادل ۸۲۵ میلیون دلار را به معادن افغانستان اختصاص دادند. دانشگاه‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی در آمریکا، بخشی از فعالیت خود را به نقشه‌برداری و بررسی معادن افغانستان اختصاص دادند. نتیجه این فعالیت‌ها، شکل‌گیری نقشه زمین‌شناسی معادن افغانستان بود. بر اساس این پژوهش‌ها، افغانستان دارای معادن باارزشی چون مس، آهن، لیتیوم، اورانیوم، نفت و گاز، فلزهای نایاب و گرانبها و سنگ‌های با‌ارزش معدنی است. با این حال، با وجود معادن باارزشی که افغانستان را در منطقه متمایز می‌کند، این کشور همچنان به‌عنوان فقیرترین کشور جهان شناخته می‌شود.
در حال حاضر، طالبان در صدد عقد قرارداد استخراج معادن بزرگ افغانستان با شرکت‌های بین‌المللی‌اند. شرکت‌های چینی در این عرصه دست بالا را دارند و به زودی، استخراج دو معدن مس در لوگر افغانستان و ذخایر نفت و گاز در شمال را آغار خواهند کرد. البته شرکت‌های ایرانی نیز تمایل دارند تا به این معادن دسترسی داشته باشند.
